Mâm ngũ quả ngày Tết là một nét văn hóa truyền thống không thể thiếu trong dịp Tết Nguyên đán của người Việt Nam. Mâm ngũ quả gồm năm loại trái cây khác nhau với màu sắc rực rỡ, tượng trưng cho mong muốn về một năm mới an khang, thịnh vượng của gia chủ. Cách bày mâm ngũ quả ngày Tết như thế nào? Cùng xem ngay hướng dẫn bày mâm ngũ quả ngày Tết tại dưới đây nhé!
Ý nghĩa và nguồn gốc mâm ngũ quả trong ngày Tết
Mâm ngũ quả ngày Tết là một nét văn hóa truyền thống đặc sắc của người Việt, không thể thiếu trong dịp Tết Nguyên đán. Mỗi mâm ngũ quả thường bao gồm 5 loại trái cây đa dạng, với màu sắc tươi sáng và bắt mắt, tượng trưng cho những ước mong về may mắn, thịnh vượng, và bình an trong năm mới. Con số “ngũ” trong mâm ngũ quả không chỉ đại diện cho số lượng loại quả, mà còn mang ý nghĩa sâu sắc về ngũ hành, thể hiện sự hài hòa giữa các yếu tố đất trời và con người.
Mâm ngũ quả có nguồn gốc từ lễ Vu Lan của đạo Phật, và hình ảnh “trái cây 5 màu” được nhắc đến trong kinh Vu Lan Bồn (Ullambana Sutra). Trong quan niệm Phật giáo, “trái cây 5 màu” biểu trưng cho “ngũ thiện căn”: tín căn (lòng tin), tấn căn (ý chí kiên cường), niệm căn (ghi nhớ), định căn (tâm không loạn), và huệ căn (sáng suốt).
PGS.TS Nguyễn Huy Thiệu, nguyên Phó Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, giải thích rằng việc chọn 5 loại quả có liên quan đến quan niệm dân gian về ngũ hành, tương ứng với sự cân bằng và sinh mệnh của con người. Số 5, là số lẻ và thuộc dương, đại diện cho sự sinh sôi, nảy nở và phát triển.
Ngoài ra, trong văn hóa Việt Nam, số 5 trong mâm ngũ quả còn mang ý nghĩa biểu trưng cho việc đón nhận “ngũ phúc lâm môn” – năm phúc lành vào nhà, bao gồm:
- Phú quý: Sự sung túc, giàu có và sang trọng.
- Trường thọ: Lời chúc sống lâu và khỏe mạnh.
- Khang ninh: Mong ước về sức khỏe, an lành và sự bình yên.
- Hảo đức: Sự tôn trọng phẩm hạnh tốt đẹp, nhân từ và lương thiện.
- Thiện chung: Chúc phúc không gặp tai họa, không đau đớn và khổ sở.
Những điều cần biết khi bày mâm ngũ quả
Để có được một mâm ngũ quả đầy đủ, tươm tất và đẹp mắt, bạn cần lưu ý các điểm sau đây:
Cách chọn hoa quả để bày:
Tùy theo đặc trưng văn hóa và phong tục của từng vùng miền, gia chủ sẽ chọn lựa 5 loại trái cây khác nhau với 5 màu sắc tượng trưng cho ngũ hành. Những loại trái cây này thường được trưng bày trang trọng trên bàn thờ tổ tiên hoặc sắp xếp tại phòng khách để đón tiếp khách đến chúc Tết.
Khi chọn trái cây cho mâm ngũ quả, bạn nên lưu ý nên lựa chọn trái cây ở giai đoạn chín vừa, không nên chọn quả quá chín vì dễ bị hư hỏng trong quá trình trưng bày. Những loại quả có bề mặt nhẵn bóng, không bị dập hay trầy xước, và còn cuống xanh sẽ giữ được độ tươi lâu hơn.
Những điều kiêng kỵ khi xếp mâm ngũ quả ngày Tết:
Khi bày mâm ngũ quả, bạn cần lưu ý một số điều kiêng kỵ để tránh ảnh hưởng đến ý nghĩa tốt lành của ngày Tết:
- Người miền Nam thường kiêng bày các loại quả như táo, lê, chuối… vì theo quan niệm, đây là những loại trái cây mang ý nghĩa không tốt, có thể ảnh hưởng đến công danh, sự nghiệp và tài lộc của gia chủ. Ví dụ, từ “chuối” phát âm gần giống “chúi” (ngụ ý khó khăn, thất bại), còn “lê” thì ám chỉ sự đổ vỡ.
- Không chọn những quả đã chín quá mức: Trái cây quá chín dễ hư hỏng nhanh chóng, tượng trưng cho những điều không may mắn trong năm mới. Do đó, nên chọn những quả còn tươi và chắc tay để duy trì mâm ngũ quả suốt dịp Tết.
- Chuẩn bị mâm ngũ quả trước đêm Giao thừa: Để đảm bảo sự trang trọng, mâm ngũ quả cần được chuẩn bị cẩn thận trước đêm 30 Tết, tránh vội vàng, làm mất đi tính thiêng liêng và ý nghĩa phong thủy của ngày Tết.
- Không sử dụng trái cây giả trong mâm ngũ quả: Việc bày trái cây giả có thể làm mất đi sự chân thành và ý nghĩa biểu tượng của mâm ngũ quả. Những loại quả thật tượng trưng cho sự trù phú, tươi mới và mang lại những điều tốt đẹp cho gia đình trong năm mới.
Cách bày mâm ngũ quả ngày Tết chuẩn theo từng miền
Tùy theo từng vùng miền, cách trang trí mâm ngũ quả ngày Tết sẽ khác nhau. Bạn có thể tham khảo một số cách bày trí của ba miền ngay dưới đây:
Mâm ngũ quả ngày Tết miền Bắc:
Ở miền Bắc, mâm ngũ quả thường tuân theo ngũ hành trong văn hóa phương Đông. Mâm ngũ quả theo phong thủy sẽ được phối theo 5 màu: Kim (màu trắng), Mộc (xanh lá), Thủy (màu đen), Hỏa (màu đỏ), Thổ (màu vàng). Các loại quả thường có trong mâm ngũ quả miền Bắc bao gồm:
- Chuối xanh: Bày theo nải, biểu tượng của sự quây quần, sum vầy.
- Bưởi vàng: Biểu tượng của sự sung túc, giàu có, may mắn.
- Phật thủ: Loại quả có hương thơm dịu nhẹ, mang ý nghĩa lưu giữ thần Phật.
- Quất cảnh, ớt đỏ: Trang trí xung quanh, tô điểm thêm sắc vàng, đỏ rực rỡ.
- Dứa: Hương thơm nồng nàn, thể hiện ước mơ cho năm mới an lành, khỏe mạnh.
Trong mâm ngũ quả ở miền Bắc, nải chuối xanh (tượng trưng cho hành Mộc) thường được đặt ở dưới cùng để đỡ lấy các loại quả khác, như một bàn tay nâng đỡ, che chở cho gia chủ.
- Phật thủ và bưởi vàng: Tượng trưng cho hành Thổ, thường được đặt ở chính giữa nải chuối.
- Các loại hoa quả khác: Ớt đỏ (hành Hỏa), đào, lê (hành Kim) được bày trí xung quanh mâm ngũ quả sao cho hài hòa, cân đối.
Mâm ngũ quả ngày Tết miền Trung:
Miền Trung thường chịu nhiều ảnh hưởng từ thiên tai như bão lũ, hạn hán nên các loại trái cây không được phong phú như ở các vùng khác. Do đó, mâm ngũ quả ngày Tết tại miền Trung thường khá đơn giản, là sự giao thoa giữa hai miền Bắc và Nam. Các loại trái cây thường là cây nhà lá vườn, mùa nào thức nấy, miễn là gia chủ thành tâm.
Tại miền Trung, trong mâm ngũ quả thường có:
- Cam: Tượng trưng cho sự thành đạt.
- Dừa: Mang nghĩa không thiếu thốn.
- Chuối: Biểu tượng của sự che chở, sung túc, đùm bọc và gắn kết.
- Xoài: Cầu mong cho việc tiêu xài vừa đủ.
- Đu đủ: Thể hiện sự thịnh vượng, đủ đầy.
- Quýt: Mang lại sự thành công, thành đạt trong năm mới.
- Thanh long: Ngụ ý rồng mây gặp hội.
- Dứa, mãng cầu, sung, dưa hấu: Các loại quả này cũng được sử dụng để thêm phần đa dạng và ý nghĩa.
Cách trang trí của người miền Trung khá đơn giản và không cầu kỳ. Họ sẽ đặt những quả to, nặng ở dưới cùng và các quả nhỏ hơn sẽ được xếp đan xen lẫn nhau để tạo sự hài hòa và cân đối. Mặc dù không có quy tắc cứng nhắc, mâm ngũ quả miền Trung vẫn thể hiện được lòng thành kính và mong ước về một năm mới an khang, thịnh vượng.
Mâm ngũ quả ngày Tết miền Nam:
Người dân miền Nam rất cầu kỳ trong việc ăn uống và trang trí mâm ngũ quả. Họ thường chọn hoa quả cẩn thận, tránh những loại có phát âm không tốt như lê (liên tưởng đến “lê lết,” dễ thất bại), chuối (chúi nhủi, không phất lên được), quýt (quýt làm cam chịu), táo (quả “bom”), sầu riêng (có tên mang ý nghĩa buồn).
Người miền Nam ít chú trọng đến màu sắc, mà thay vào đó, họ chọn quả theo cách phát âm. Theo Tiến sĩ sử học Hãn Nguyên Nguyễn Nhã, mâm ngũ quả miền Nam thường gồm những quả có cách phát âm “cầu sung vừa đủ xài” và có thể thêm trái dứa để thể hiện sự vững chãi, mong muốn con cháu đầy nhà.
Với mong muốn một năm sung túc, người miền Nam sẽ bày trí mâm ngũ quả gồm các loại quả quen thuộc như:
- Mãng cầu: Cầu chúc những điều tốt đẹp.
- Sung: Mong muốn sung túc.
- Dừa: Âm tương tự như “vừa,” mang nghĩa không thiếu.
- Đu đủ: Mang lại sự phồn thịnh, đủ đầy.
- Xoài: Âm na ná như “xài,” mang ý nghĩa cả năm tiêu xài không thiếu thốn.
Người miền Nam thường xếp các quả nặng, to và có màu xanh ở phía dưới. Bên trên là những quả chín, nhỏ xen kẽ nhau, tạo thành một ngọn tháp. Hai bên mâm ngũ quả thường có cặp dưa hấu đẹp mắt, bổ sung thêm ý nghĩa viên mãn và đầy đặn cho năm mới.
> Có thể tham khảo thêm:
Mặc dù có sự khác biệt trong cách bày trí mâm ngũ quả ngày Tết ở ba miền, nhưng ý nghĩa chung đều là để bày tỏ tấm lòng thành kính với tổ tiên và cầu mong một năm mới đầy đủ, nhiều may mắn, hạnh phúc và an khang. Hy vọng rằng qua bài viết này, bạn sẽ lựa chọn được mâm ngũ quả phù hợp với vùng miền của gia đình mình, để ngày Tết Nguyên Đán thêm trọn vẹn và ý nghĩa hơn.
